موزه عصار خانه شاهی اصفهان

موزه عصارخانه شاهی اصفهان

“عصارخانه يعني همان كارخانه ‏ی روغن كشي و جایی که روغنگر، از بذری مانند کرچک و کنجد، روغن می‏گرفته است. لغت عصارخانه به معنی عصاره گیری، فشردن و افشره کردن بوده و جایی است که روغن تهیه می شده است. در ایران قدیم، به آسیاب
‌های خاصی که برای خرد کردن برخی از مواد مانند زردچوبه و فلفل استفاده می‌شد، عصارخانه می‌گفتند. از عصارخانه‌ها برای گرفتن عصاره‏ی مواد روغنی مثل کرچک نیز استفاده می‌شد. در واقع واژه‏ی عصارخانه، یعنی جایی که عصاره‌گیری می‌کنند و کارکرد این عصارخانه‌ها را می‌توان شبیه کارخانه‌های روغن‌کشی دانست. موزه عصارخانه‏ شاهیاصفهان، یک عصارخانه‏ تاریخی در شهر اصفهان و در بازار میدان نقش جهان است که در سال ۱۰۲۱ هجری قمری همزمان با احداث بازار بزرگ قیصریه و مدرسه ملاعبدالله به دستور شاه عباس اول ساخته شده‌است. ساختار ظاهری عصارخانه از دو قطعه سنگ بزرگ تشکیل شده بود که روی هم قرار می‏گرفتند. این دو قطعه سنگ؛ از یک ‌طرف با اهرمی به چهارپایی مثل الاغ یا شتر و اسب وصل بود که با حرکت حیوان به صورت دورانی، سنگ رویی آسیاب به حرکت در می‌آمد و با گردش این سنگ، مواد روغنی که وسط سنگ بود نرم می‏شد. قسمت بالای سنگ متحرک، جایگاهی بود که مواد خرد شونده را داخل آن می‌ ریختند تا به زیر سنگ برود و خرد شود. این عصارخانه‌ های ابتدایی را «چوغن ‌گری» نیز می‌گفتند. در حال حاضر مساحت عصارخانه‏ی شاهی ۳۸۰ متر مربع است ولی در گذشته مساحت اصلی آن ۱۸۰۰ متر‏ مربع بوده که اکنون مکان‌هایی مانند: شترخان، بارانداز و ورودی بازرگانان از بین رفته است و فقط یک تیرخانه و دو انبار تو در تو در بخش شرقی تیرخان، در دو طبقه باقی مانده است که در محل بارانداز عصارخانه، هم اکنون پاساژ طلا فروشان قرار دارد. سقف گنبدی شکل به دلیل خنک نگه داشتن محل برای نگهداری روغن موجود در عصارخانه بوده و دانه‌ های روغنی که در این عصارخانه به کار رفته و مورد روغن کشی قرار می‏گرفت؛ معمولاً کنجد، پنبه دانه، خشخاش و آفتاب گردان بوده است.
“