مجموعه زندیه(ارگ،بازار،حمام،مسجد)کریمخان

راههاي دسترسی:

شیراز –میدان شهدا (میدان شهرداري) ورودي اصلی بازار وکیل خیابان زند، ضلع شرقی میدان شهرداري قرار دارد.
ارگ کریم خانی در مرکز شهر شیراز بوده و در دوره سلطنت سلسله زندیه ساخته شده است. پس از اینکه کریم خان زند شیراز را به عنوان پایتخت خود و این مکان را به عنوان مکان زندگی خود انتخاب کرد، به ارگ کریم خانی معروف شد. ساخت ارگ بین سال هاي 1766 و 1767 میلادي انجام شد و کریمخان بهترین معماران زمان خود را جهت ساخت آن بکار گرفت. او همچنین بهترین مصالح را از داخل و خارج کشور تهیه و ساخت بنا را به سرعت تمام کرد.

این بنا در دوره قاجاریه به عنوان محل زندگی فرمانداران محلی استفاده می شد .بناي ارگ ترکیبی از دو معماري مسکونی و نظامی است. بخش درونی ارگ با ایوان ها و اتاق هاي نقاشی شده، آبنماها و باغچه ها از ظرافت خاصی برخوردار است. سه ضلع شمال، جنوب و غرب هر یک داراي یک ایوان و شش اتاق مسکونی در دو طرف آن است.

ضلع شرقی شامل حمام خصوصی و برخی امکانات خدماتی است.

برج و باروي چهارگانه به انضمام خندقی که سابقاً دور آن حفر شده بود نیز نقش دفاعی بنا را بر عهده داشته اند. ضخامت دیوارها در پایه 3 متر و ارتفاع 12 متر است. ارتفاع برج هاي چهارگانه گوشه ها نیز 14 متر می باشد و از آجر ساخته شده اند. ظاهر بنا حتی در محوطه داخلی تزیین زیادي ندارد و تنها به نماي داخلی اتاق ها محدود می شود .

مصالح عمده به کار رفته دربنا آجر و سنگ می باشد که تنها سنگ مرمر به کاررفته و از تبریز آورده شده بود .بیشترین ضخامت دیوارها در دیوارهاي بیرونی ارگ وجود دارد. در این دیوارها در قسمت بالا ناودان هایی سنگی جهت باران درست شده و نیز مزغل هایی جهت تیراندازي تعبیه شده است . برج ها در چهارگوشه ارگ ساخته شده و هر یک 6 متر شالوده دارد.

گفته شده در هنگام ساخت این بنا به علت نشست خاك و نامناسب تشخیص دادن خاك شمال غربی جهت ایجاد برج میبایست وزن زیادي راتحمل کند محل ساخت آن چند متر به سمت غرب کشیده شده به همین علت این برج در راستاي برج هاي دیگر نیست و به شکل ذوزنقه ناقص درآمده است. این برج ها داراي سه طبقه مجزا هستند و توسط راه پله هایی به صورت دورانی قابل رفت وآمد می باشد. در این طبقات دو اتاق وجود دارد یک اتاق جهت استراحت نگهبانان و یک اتاق جهت نگهداري اسلحه. یکی از برج هاي چهارگانه این ارگ مانند برج پیزا کج شده بوده و به این خاطریکی از جاذبه هاي گردشگري شیراز به حساب می آید. ورودي ارگ در نماي بیرونی با یک تابلوي بزرگ کاشیکاري صحنه نبرد رستم با دیو سفید مزین شده که مربوط به دوره قاجار است.

وجود شیر سرها در دور تا دور لبه بام ضمن جلوگیري از تابش مستقیم خورشید در ظهر تابستان به داخل اتاق ها در هنگام بارندگی به خوبی از پنجره هاي بزگ گره چینی محافظت می کند.
سنگ هاي به کار رفته از جنس سنگ آهک معروف به گندمک می باشد.بر روي این سنگ ها علامتی است که منحصر به افراد سنگتراش سازنده آن قطعات می باشد و به منزله مهر سنگتراش است.

اتاق هاي اینجا از قسمت داخل به هم مرتبط می شود و بدون بیرون آمدن از فضاي داخلی قابلیت رفت وآمد دارند. ورودي اتاق ها کاملاً روبروي یکدیگر است و تنها یک فضاي راهرو مانند میان دو اتاق فاصله انداخته است.

در جبهه غربی شاهنشین اصلی که روب روي حوض بزرگ است قرار دارد. این شاهنشین به جاي ستون هاي سنگی داراي ستون هاي چوبی با نقوش تزیین مارپیچ است.چوب این ستون ها یک تکه و از جنس چوب سرو است و قسمت بالاي آن مقرنس کار شده است.

شاه نشین ضلع غربی کاربردي تابستانه دارد. شاهنشین شمالی براي زمستان بسیار مناسب می باشد. دو ستون جلوي این شاه نشین از سنگ یکپارچه معروف به گندمک می باشد که بر روي آن تزینات گل شاه عباسی نقش بسته است. در این شاه نشین که نماي بسیار زیبایی دارد یک نیم کاسه مقرنس رو به حیاط وجود دارد و زیر آن بخاري قرار دارد و قسم دوال زیر سقف با مقرنس تزیین شده و سقف کاذب آن چوبی بوده است.

اتاقهاي شمالی کاملاً قرینه قسمت جنوبی می باشد. آب این مجموعه از آب قنات رکن آباد معروف به رکنی تأمین شده است. این آب از نظر املاح معدنی بهترین آب شیراز محسوب می شده است و هم اکنون با خراب شدن این قنات سیستم آبرسانی این مجموعه از میان رفته است. حمام ارگ جزو نخستین حمام هاي اختصاصی با این سبک در ایران می باشد گرم خانه توسط کانال هایی که جهت جریان هواي گرم به زیر دیگ خزانه متصل است وجود دارد.. در حال حاضر این مجموعه به عنوان یک بناي تاریخی و دیدنی محسوب می شود.
که هر ساله افراد زیادي از سراسر دنیا براي دیدن این بناي تاریخی می آیند؛ و از نزدیک شاهد زیبایی هاي این بنا می شوند. قسمت هایی از این بنا به منظور جلوگیري از شدت آسیب دیدگی توسط گروه هاي کارشناس مرمت احیا شده است. با این حال با گذشت زمان قسمت هایی از طرح ها و نقاشی ها و مقرنس هاي سقف ها از میان رفته است.از دیگر دیدنیهاي شیراز، بازار وکیل است و ارزش تاریخی اش بر هیچ کس پوشیده نیست و گردشگران زیادي را  به سوي خودش می کشاند. سراي مشیر در انتهاي آن بهترین محل خرید صنایع دستی است.

حمام وکیل یکی دیگر از بناهایی ست که به دلیل نقش و نگارهاي کم نظیرش شهرت خاصی دارد امروزه 30 مجسمه مومی نیز در این حمام وجود دارد تا سبک زندگی قدیم را به بازدیدکنندگان نشان دهند. این بنا در غرب مسجد وکیل (مسجد سلطانی) قرار دارد. مسجد وکیل دو ایوانی بوده و داراي دو شبستان جنوبی و شرقی است. شبستان جنوبی با ستون هاي سنگی یکپارچه و مارپیچ از شاخصه هاي معماري ایرانی و از مناطق دیدنی این مسجد است که داراي 48 ستون سنگی یکپارچه میباشد.

مساحت شبستان مسجد در حدود 5 هزار متر مربع است و منبر چهارده پله اي یکپارچه از سنگ مرمر از زیبائی هاي قسمت شبستان می باشد. گویند به فرمان کریم خان این سنگ از مراغه به شیراز آورده شد. برسمت شمال مسجد طاق بلند و مهمی ساخته شده که به طاق مروارید معروف است و در دور این طاق با قلم درشت و خط ثلث عالی یکی از سوره هاي قرآن به صورت هلالی نوشته شده است. این بناها همه در فهرست آثار ملی ایران قرار دارند.در کل سال امکان بازدید از ارگ، حمام و مسجد وجود دارد اما پیشنهاد میکنیم در اردیبهشت ماه به شیراز سفر کنید.

منبع : صد جائی که در ایران باید دید / جمع آوري و تالیف: کورش مقصودي