سازه هاي آبی شوشتر

راههاي دسترسی:خوزستان مرکزشهر شوشتر
سیستم آبی تاریخی شوشتر که به نام سازه هاي آبی  شوشتر نیز نامیده می شود، مجموعه اي به هم پیوسته از 13 اثر تاریخی شامل پلها، بندها،آسیاب ها، آبشارها، کانال هاي دست کند و تونل هاي عظیم هدایت آب در محدوده شهر شوشتر واقع شده اند و با عنوان سیستم آبی تاریخی شوشتر دردوران هخامنشیان تا ساسانیان، جهت بهره گیري بیشتر از آب ساخته شده و به عنوان دهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره1315 به ثبت رسیده اند.

ساخت این سیستم آب رسان و کاربري درست آن در حدود 1700 سال پیش آن قدر حیرت انگیز است که امروز هم با وجودآسیب هاي جدي که به بنا وارد شده، یکی از مهم ترین بخش هاي شهر شوشتر و ایران است. عملکرد این نظام آبی بزرگ، از سد گرگر آغاز می شود.

آب از مسیر انحرافی، پشت سد گرگر جمع می شود. در بالاي این سد و در ارتفاعی کاملا محاسبه شده، آب از سه حفره بزرگ بیرون می زند. در نتیجه هر زمان که آب از سطح خاصی بالاتر می رفت، این سه حفره به تخلیه آن کمک می کردند. همچنین باید بدانید که اندازه این سه حفره با هم تفاوت داشته و دبی هاي مختلفی دارند.

در مسیر جریان آب، آسیاب هاي آبی قرار دارند تا از نیروي آب بیشترین بهره را ببرند. پس از آن، آب به صورت آبشاري بر روي حوضچه اي بزرگ می ریزد. بهار بهترین زمان سفر به اینجا است.مهمترین قسمتهاي این سازه مهندسی آب به شرح زیر است:
1 – مجموعه آبشارها و آسیاب هاي آبی بزرگترین و پربازدیدترین بخش سیستم آبی تاریخی شوشتر (سازه هاي آبی تاریخی شوشتر) است. در این مجموعه باستانی تعداد قابل توجهی آسیاب آبی وجود دارد و نمونه کامل و بزرگی از به کارگیري نیروي آب براي چرخاندن آسیاب ها را می توان در آن
مشاهده نمود
2 – قلعه سلاسل دژي بسیار بزرگ شامل حیاط هاي متعدد، سربازخانه ها ، طویله ها ،حمام ها، شبستان ها ، برج ها ، باغچه ها ، قورخانه، نقاره خانه ،حرم خانه ، آشپزخانه، حوض هاي بزرگ، حصار و خندق بوده است. این قلعه مرکز کنترل نهر داریون و همچنین محل استقرار والی خوزستان بوده است.
-3 پل بند لشکر یا دروازه لشکر و پل شاه علی، یکی از دروازه هاي ششگانه تاریخی شوشتر بوده و هنوز آثاري از حصار شوشتر را در کنار این پل بند می توان دید.
-4 پل شادروان شوشتر یا بند قیصر مربوط به دوران ساسانی است. به موجب روایات شرقی شاپور یکم شاهنشاه ساسانی پس از اسارت والریانوس امپراتور روم او را مجبور کرد که در ساخت پل بندشوشتر کار کند .فردوسی در شاهنامه خود ابیاتی را در وصف ساخت پل شادروان آورده است.
-5 بند میزان یک اثر بسیار مهم در مجموعه بناهاي آبی تاریخی شوشتر است که رودخانه کارون را به دو شاخه شطیط و گرگر با نسبت مشخص 4 دانگه و 2 دانگه تقسیم می کند. این بند با شماره 2331 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
6 – بقایاي برج 8 ضلعی در کنار رود شطیط است که بر فراز تپه کوتاهی مشرف به بند میزان ساخته شده است. مردم شوشتر این بنا را کلاه فرنگی می نامند و می گویند از این بنا بر مقدار و شدت جریان رودخانه و نظارت بر کار کارگران و دیدبانی استفاده می شده است.
-7 نهر گرگر شاخه اي مصنوعی (دست ساز) از رود کارون است که در دوره هخامنشیان تا دوره ساسانیان حفر شده و در شمال شهر شوشتر توسط بند میزان از رود کارون جدا می شود و راه جنوب را در پیش می گیرد. این نهر با شماره 17599 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
-8 نهر داریون در دوره داریوش اول هخامنشی حفر شده و وظیفه آبیاري دشت میاناب شوشتر را داشته است. این نهر با شماره 4141 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
9 – بند شرابدار در منطقه شرابدار (کمیته سوخت) شوشتر و بر روي شاخه اي از نهر داریون موسوم به نهر رقت به صورت شرقی – غربی قرار گرفته است. این سازه بین دو بناي آبی مهم پل بند لشکر و پل بند ماهی بازان قرار گرفته و با شماره 4218 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
-10 بند ماهی بازان در اراضی شهر تاریخی دستوا و به منظور بالا نگهداشتن سطح آب ساخته شده است. این بند با شماره 4207 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
11 – بند دختر در آخرین تنگه کوهستانی که رود کارون از آن عبور می کند، بنا شده است.
12 – بند دارا در منطقه میاناب و بر روي رود گرگر ساخته شده و مربوط به دوران هخامنشیان است.

منبع: صدجایی که در ایران باید دید / جمع آوری و تالیف : کوروش مقصودی