غار سنگ شکنان

راههاي دسترسی:

این غار در 185 کیلومتري جنوب شرق شیراز در جنوب شهر جهرم، در دامنه شمالی البرزکوه، در ارتفاع 1091 متري از سطح دریا قرار دارد. فاصله غار یاد شده تا شهر جهرم سه کیلومتر است یک غار دست ساز در شهر جهرم می باشد که به بزرگ ترین غار دست ساز خاورمیانه و یکی از بزرگترین و زیباترین غارهاي دستکند جهان معروف است.

از این غار به عنوان غار سنگ اشکن، سنگ شکنان و سنگ شکن نیز نام برده می شود. غار سنگ اشکن مجموعه اي از دهانه ها و ستون هایی است که به صورت دالان هاي متقاطع دیده می شود. این دالان ها بر اثر برداشت و استخراج سنگ هاي سفید آهکی و دولومیتی به وجود آمده اند .البته غارهاي مصنوعی بزرگ تر از این غار در جهان وجود دارد، اما اکثر آن ها به شکل یک تونل یا دالان سراسري هستند و بر اثر استخراج مواد معدنی با وسایل مکانیکی و ماشین آلات مختلف ایجاد شده اند؛ بنابراین می توان گفت غاري بزرگتر از این غار که کاملاً دست ساز و به این شکل خاص یعنی داراي
دالان ها، ستون ها و دهانه هاي متعدد باشد وجود ندارد.

در این مکان چند سنگ شکن به کار برداشت سنگ مشغول بودند. هر کدام از آن ها در یک مسیر و دهانه، سنگ برداشت می کردند و براي جلوگیري از ریزش سقف هر از چند متر قسمتی را باقی می گذاشتند تا به صورت یک ستون نگهدارنده می گفتند. طول و عرض دهانه ها و اندازه ستون ها متفاوت است. طول غار حدود 350 متر و « کارخانه » عمل کند .به این دهانه ها یا دالان ها، اصطلاحاً عرض آن 150 متر است که وسعتی حدود 4 هکتار را در بر می گیرد. ارتفاع آن 3 تا 4 متر است که در انتها به کمتر از یک متر می رسد و در مجموع داراي 12 دهانه و 100 ستون است. کف آن شیب دار و سطح آن را لایه اي نرم از خاك هاي آهکی پوشانده است.

قسمت هاي ابتدایی و حاشیه خارجی آن روشن است، اما به تدریج که به قسمت هاي داخلی می رویم، نور کم و در بخش هاي انتهایی کاملاً تاریک می شود؛ به همین دلیل سنگ شکنان در اینجا تاقچه هایی براي گذاشتن چراغ موشی در بدنه غار و ستون ها تعبیه کرده اند. تاریخ برداشت سنگ به این صورت و از داخل غار به حدود 350 سال قبل (صفویه)توسط شخصی به نام کاظم خان فرزند خواجه اسماعیل بر می گردد.

وي از عشایر منطقه صحراي باغ لارستان بود که عاشق دختر یکی از سنگ شکنان جهرم می شود و پدر دختر به شرط این که او در همین منطقه بماند، دخترش را به او می دهد. او پس از ازدواج در اینجا ساکن می شود و به کار سنگ شکنی در محل غار می پردازد. پس از او فرزندان استاد کاظم و شاگردانش به این کار ادامه می دهند و سپس در سال هاي بعد تا دوران معاصر افراد دیگري چون استاد علی اکبر یا خواجه علی اکبر، خواجه اسداله، خواجه نوراله، استاد نقی، خواجه فتح اله، خواجه نصراله، حاج آقا نقشوار جهرمی، عزت اله نقشوار جهرمی، نوازاله نقشوار جهرمی، آقا رضا کوهکن، اسماعیل خان کوهکن مازیار به این کار مشغول می شوند. این افراد وارثان اصلی معدن بوده اند.

افراد دیگري هم بودند که در اینجا کار می کردند و به تدریج صاحب قسمتی یا کارخانه اي شده یا آن را خریداري کرده اند؛ مانند استاد عباسعلی ودیعه رحمانی، حسین و محمد عبدالهی، حسین و علی محمد خدایی، استاد غلامرضا، ابراهیم قلی مصلی نژاد، عباسعلی و عنایت اله کامجو، قلی صحراییان، کرامت اله و عنایت اله اوسط، آهن کلوخی و دیگران که نتیجه نهایی کار آن ها پدید آمدن این غار است.

از این سنگ ها به خاطر شکل پذیري بهتر، براي کارهاي تزیینی به عنوان نماي ساختمان ها وسردرها، پنجره هاي مشبک، فرش حیاط و سکوها، سنگ قبر، کتیبه هاي سنگی، شیر سنگی،آب چک، ناودان، نهر یا حوض سنگی، پله، رخ بان، هاون سنگی، دیگ هاي سنگی، دهن شیرها، خمره هاي سنگی، ازاره ها و غیره استفاده می شد.

از مهم ترین مکان هایی که از این سنگ ها در آنجا استفاده شده است می توان به خانه هاي قدیمی جهرم، خانه تاریخی شهیدان اشراق جهرمی، خانه طوفان، خانه آقا رضا کوهکن جهرمی، مسجد جامع عتیق شیراز، مسجد نو شیراز، حرم احمد ابن موسی، باغ ارم، بانک ملی مرکزي شیراز، امامزاده اسماعیل جهرم، حوزه علمیه خان جهرم، بیمارستان نمازي شیراز، ژاندارمري لارستان و … اشاره کرد. الباقی نیز به شهرهاي اطراف فرستاده می شده است .

این سنگها مرمرنبوده اند و به دلیل مقاومت کمتر و فرسایش زیاد که نسبت به به دیگر سنگها دارد بعد ها با آمدن سنگهاي نی ریز و… دیگر تقاضایی براي این نوع سنگ نشده است این سنگها فقط با استفاده اره ، اره دوسر ،پتک. و اخی از دیواره جدا میشدند..با روي کار آمدن مصالح ساختمانی جدید مانند سرامیک، موزاییک و سنگ هاي مرمر، به تدریج استفاده از سنگ هاي غار از رونق افتاد و سنگ شکنان کار خود را رها کردند و برداشت سنگ متوقف شد؛ درحالی که حاصل برداشت و استخراج آنها، پدیده اي بی نظیر را به وجود آورده بود، غاري مصنوعی که توجه مردم را به خود جلب کرد و به عنوان پدیده اي بی نظیر براي جذب گردشگران مطرح گردید .

علاوه بر عظمت و زیبایی غار که سالانه هزاران نفر را به خود جذب می کند، خنکی نسبی محیط آن در تابستان و گرم بودن آن نسبت به محیط بیرون در زمستان، دلیل دیگري براي جذب مردم بوده است. در تابستان به خاطر نتابیدن آفتاب و وجود دالان هاي متعدد که باد در آن ها کانالیزه شده و به صورت یک کولر طبیعی در می آید، داراي هوایی مطبوع و خنک است. پژوهشگران معتقدند که تعداد و قطر ستون هاي داخل غار در گذشته بیشتر از حال بوده است.

اما سنگ شکنان نسل هاي بعدي به دلیل آن که در حمل سنگ هاي استخراج شده بزرگ دچار مشکل می شدند، ستون هاي نزدیک به دهانه غار را تراشیده اند و نتیجه اي تراش مداوم، لاغر شدن ستون ها و کم شدن توان بارپذیري آنها بوده است. این غار با بیش از صد ستون سنگی و دوازده دهانه، با شمارة 10117 ، ثبت ملی شده و یکی از جاذبه هاي تاریخی و گردشگري شهرستان جهرم است. بهترین زمان براي سفر به این غار فصول غیر گرم سال می باشد البته در ماههاي گرم سال در داخل غار بدلیل وزش باد هواي گرم آزار دهنده نخواهد بود.

منبع : صد جائی که در ایران باید دید / جمع آوري و تالیف: کورش مقصودي