کاروانسراي سعدالسلطنه

راههاي دسترسی:

در مرکز شهر قزوین در خیابان امام خمینی (رشت سابق و پهلوي سابق تر ) در نزدیکی بازار قدیم و عمارت چهل ستون قراردارد.

قزوین یکی از شهرهاي تاریخی و توسعه یافته ایران است. ریشه شهر قزوین متعلق به دوران ساسانی است که به دستور شاپور رونق یافت. قزوین در زمان حکومت صفوي 57 سال پایتخت ایران بوده است و به همین دلیل اماکن و موزه هاي تاریخی بسیاري دارد.

کاروانسراي سعدالسطنه که به سراي حاکم وقت » سعدالسلطنه « سعدالسلطنه، سراي سعدیه، سراي سعادت و بازارچه سعدالسلطنه نیز معروف است، کاروان سراي سعدالسلطنه به دستورقاجاریه قزوین ساخته شد. سراي سعدالسلطنه قزوین بزرگترین کاروانسراي سرپوشیده و مرکزتجاري داخلی شهري کشور است که با وسعتی افزون بر 6/2 هکتار در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد. ورودي اصلی کاروانسراي سعدالسلطنه از خیابان امام خمینی است که 4 طاق نما در طرفین داشته و سقف آن نورگیر ندارد و به صورت عرقچین ساخته شده است و خیابان را به حیاط اصلی سراي سعدالسلطنه متصل می سازد.

مجموعه تاریخی سعدالسلطنه یکی از ارزشمندترین آثار دوره قاجاریه و یکی از 38 بناي منتخب میراث فرهنگی کشور است. این مجموعه در هسته تاریخی شهر دوره صفویه و مرکز ثقل امروزه شهر قزوین به حساب می آید .این مجموعه سراها از لحاظ معماري و شالوده ساخته شده از پوشش آجري و یکی از سرپاترین و نمونه عالی یک سراي بازگانی به حساب می آید .این مجموعه داراي ماهیتی درون گرا است و بزرگترین بازار سرپوشیده دوره قاجار در ایران به حساب می آید. داراي محوطه تاریخی بسیار زیبایی است که در حال حاضر بزرگ ترین مجموعه کاروانسرایی شهر قزوین محسوب می شود که در عهد قاجار و در زمان ناصرالدین شاه توسط سعدالسلطنه، فرماندار وقت قزوین بنا شده است.

کاروانسراي سعدالسلطنه بزرگترین کاروانسراي سرپوشیده جهان و بزرگترین کاروانسراي درون شهري ایران و یکی از معدود کاروانسراهاي ایران است که داراي چندین حمام، سرا، تیمچه، شترخان، راسته،
چهارسوق، مسجد، چایخانه و … است.

نقش این کاروانسرا در گذشته به عنوان یک سراي بازرگانی بوده است. این مجموعه یکی از بزرگ ترین بناهاي عمومی و سراهاي بازرگانی کشور در دوره قاجار محسوب می شود.برخی می گویند چون مجموعه کاروانسرا در محل میدان چوگان دوران صفویه (کاخ باغ سعادت، میدان سعادت) بنا شده بود، به آن سراي سعادت می گفتند .

محمدباقرخان سعدالسلطنه اصفهانی حاکم وقت شهر قزوین در اواخر دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار (سال 1310 هجري قمري) با توجه به مراودات اقتصادي فراوان ایران با روسیه و ترکیه، دستور داد کاروانسرایی در زمینی 2 هکتار با حدود 400 حجره در شهر قزوین بنا کنند و لقب خویش را روي آن نهاد و کاروانسراي سعدالسلطنه بعد از حدود دو سال با / به مساحت 7 همت دو معمار اصفهانی و دو معمار قزوینی یعنی در سال 1312 هجري قمري به بهره برداري رسید .

کاروانسراي سعدالسلطنه تا قبل از جنگ جهانی اول، مرکز تجارت و فعالیت بازرگانی شهر محسوب می شد که بعد از تغییرات سیاسی حکومت روسیه، موقعیت خود را به عنوان پل ارتباطی بازرگانی بین
اروپا و آسیا از دست داد و حیات اقتصادي خود را به صورت نیمه فعال ادامه داد. برخی از حجره هاي کاروانسراي سعدالسلطنه به صورت غرفه هاي تجاري مستقل اداره می شد و برخی نیز به صورت انبار و قسمتی از کاروانسراي سعدالسلطنه تبدیل به کارخانه آرد سلامت و کارخانه تولید کشمش شد بازار » و قسمت هاي دیگر به عنوان کارگاه هاي تولیدي کفش، فرشبافی، چوب بري و … مورد استفاده قرار گرفت و این باعث شد این اواخر مردم آنجا را بنامند.

ارزشمندترین قسمت این بنا، چهار سوق آن است که از تقاطع قائم دو راسته ایجاد شده و بر فراز آن گنبد بزرگ کاشیکاري شده اي قرار « چوبژ  دارد. سقف آن نورگیر ندارد و به صورت عرقچین ساخته شده است و خیابان را به حیاط اصلی سراي سعدالسلطنه متصل می سازد. چهار طرف گنبد را،
چهار نیم گنبد با رسمی بندي و نورگیر فراگرفته اند که فضا را بزرگتر نشان می دهند. هشتى بنا که پس از درِ ورودى قرار دارد، با آجر و کاشى تزئین شده و سقف یزدى بندى شده دارد.

کاروانسراي سعدالسطلنه مشتمل بر تعدادي سراي تو در تو و پیوسته که شامل 6 حیاط به نام هاي: سعدیه، سعدالسلطنه، 6 هکتار داراي 7 حیاط است که عبارتند از: حیاط / نگارالسلطنه، قهرمانی، بهشتی و راسته وزیر است. سراي سعدالسلطنه در حال حاضر با وسعت 2 بزرگی به نام حیاط سعدالسلطنه با وسعت 3073 مترمربع که 1593 مترمربع آن فضاي باز و باقی، فضاي بسته و نیمه باز است و در چهار جانب آن حجرات قرار گرفته است.

حیاط دیگري در سمت غربی این حیاط با نام نگارالسلطنه واقع شده و داراي دو حجره و دو انبار بسیار بزرگ است و در آن از سمت غرب به راسته وزیر باز می شود. حیاط دیگر با نام سعدیه از شرق به حیاط سعدالسلطنه متصل و داراي 10 باب حجره و یک گرمابه است.

در انتهاي این کاروانسرا، مسجدالنبی واقع شده است. این مسجد قدیمی با مساحتی بالغ بر
14 هزار متر مربع، لقب بزرگ ترین مسجد تاریخی شهر قزوین است و در زمان فتحعلی شاه ساخته شده است. موزه شاهنامه و اساطیر که متشکل از مجسمه هاي رضا ازي محمدي است نیز در این کاروانسرا قرار دارد.بدلیل سرپوشیده بودن امکان بازدید در تمام طول سال وجود دارد.

منبع : صد جائی که در ایران باید دید / جمع آوري و تالیف: کورش مقصودي