کاروانسراي قصر بهرام

راههاي دسترسی:

براي رسیدن به قصر بهرام می توانید از چهار مسیر استفاده کنید :مسیر پیشوا، قلعه بلند، مبارکیه و سپس قصر بهرام – مسیر گرمسار، لجران، کهک، جاده سنگفرش گرمسار و سپس قصر بهرام ; که بهترین مسیر است – مسیر ورامین، چرمشهر، بند علی خان، محیط بانی شکرآباد، مبارکیه و سپس قصر بهرام – مسیر کاشان، آران و بیدگل، مرنجاب، سفیدکوه و سپس قصر بهرام کاروانسراي قصر بهرام – که با نام هاي کاروانسراي شاه عباسی و رباط سیاه کوه نیز شناخته شده است – در استان سمنان، جنوب شهر گرمسار و در محدوده اي که اکنون پارك ملی کویر نامیده می شود قرار گرفته است.

این مکان تاریخی در جنوب گرمسار، جنوب شرقی پیشوا شمال شهر دریایچه نمک واقع شده است. مجموعه قصر بهرام مربوط به دوره ساسانی می باشد و توسط شاه بهرام ساسانی یا بهرام گور ساخته شده است.

سپس توسط شاه عباس صفوي باز سازي شده و به عنوان کاروانسرا مورد استفاده قرار گرفته است. این بنا از آن رو قصر بهرام گور نامیده شده که، به گفته ي شکارچیان و 438 میلادي) در همین نواحی شکار می کرد .

روزي بهرام در باتلاق هاي نمکین اطراف سفیدآب و بیابان مخوف – مسافران، بهرام پنجم ساسانی ( 421 ریگ جن فرو رفت و دیگر برنگشت. به گفته ي احمد مستوفی الممالک، که خاندانش در اینجا شکار می کردند، در این منطقه تا همین چند دهه ي پیش گورخرهاي زیادي وجود داشت. اما از اوایل دهه ي 1360 هیچ گورخري در این منطقه مشاهده نشده است. از طرف دیگر نکته اي که باعث می شود این بنا را در آغاز کار نه کاروانسرا بلکه قصر یا ساختمان شکاري بدانیم فاصله اي است که بنا از نزدیک ترین چشمه ي آب شیرین دارد.

چشمه ي آب شیرین، که به چشمه ي شاهی نامور است، در فاصله ي هفت کیلومتري بنا قرار دارد که با کانال هاي سنگی آبش به سمت سازه سرازیر می شده است. به نظر می رسد علت ساختن ساختمان در چنین فاصله اي از چشمه آن بوده که هیبت بنا و سر و صداي احتمالی برخاسته از فعالیت هاي آن موجب فراري دادن حیوانات نشود و همچنان گورخر و حیوانات دیگر براي نوشیدن به حوالی این چشمه بیایند.

تمام این شواهد نشان می دهند که زمانی اینجا کاربري اي غیر از کاروانسرا داشته و کلنگش پیش از دوره ي صفوي خورده شده اما مدرك و استدلالی که ما را مجاب کند که آن را متعلق به دوره ي ساسانی و بهرام گور بدانیم وجود ندارد. به نظر می رسد در زمان صفویه توجه خاصی به راه سیاه کوه به عنوان معبر ارتباطی بین اصفهان و خراسان و ري شده باشد. کاروانسراي قصر بهرام در این زمان مهم ترین مرکز ارتباطی بین شرق و غرب حاشیه ي کویر شد؛ پایگاه ارتباطی و محل داد و ستد بازرگانان بود.
بازرگانان با کاروان هاي خود از سمت اصفهان و آران و بیدگل می آمدند و با گذشتن از کاروانسراي مرنجاب، در قصر بهرام اتراق می کردند. این جاده براي آنکه در زمان بارندگی فرو نرود با ذغال و سنگ و ساروج زیر سازي شده است.

.در آنجا تصمیمات کلی براي مبادله ي کالا یا حمل کالا به شهرهاي مورد نظر گرفته می شد. بر روي قشر گچی اتاق هی اینجاا یادگاري هایی نوشته شده که قدیمی ترینشان به سال 1001 قمري برمی گردد نکته ي جالب آنکه بر حک شده که ظاهراً علائم سنگ تراشان هستندQ, O, D, P, E, Y, W, M, S روي سنگ هاي تراش نما و تخته سنگ هاي کانال سنگی، حروف لاتین شاید از روي آنها بتوان به این نتیجه رسید که احتمالاً پیمانکار یا بنا یک فرد خارجی بوده است.

در ساخت بنا از سنگ هاي روشن استفاده شده است؛ بنابراین می توان تصور کرد زمانی که کاروانسرا زنده بوده، در دل منطقه اي که سنگ کوه هایش همه سیاه بوده اند، چه جلوه اي داشته است .در ورودي به سمت شمال باز می شود و سردري در بالاي آن وجود دارد که با سنگ تراش خورده تزئین شده است. در این کاروانسرا مثل دیگر کاروانسراهاي ایرانی یک حیاط مرکزي 8 ضلعی می بینید که 24 اتاق در اطراف آن ساخته شده است و اسطبل هایی براي نگهداري چارپایان هم در پشت این حجره ها قرار دارند.

در طبقه بالاي آن اتاق هایی هست که در آنجا پخت و پز انجام می شده است. ظاهر کاروانسرا از بیرون شبیه مربع است و چهار برج بلند و نیم د ایره و د و د روازه شمالی و جنوبی دارد، به غیر از حیاط مرکزي، حیاطی ساده و بزرگ هم در طرف شرقی کاروانسرا قرار دارد. در سمت غربی حیاط مرکزي، تالار بزرگی ساخته شده که در داخل آن شاه نشین و طاقچه هایی در اطرافش قرار دارد و ایوانی هم در جلوي تالار وجود دارد. در وسط حیاط،7/ حوض چهار گوشی به عمق 2 متر قرار دارد و براي آبرسانی به این کاروانسرا از چشمه شاهی در دامنه سیاه کوه استفاده می شد، چشمه اي که در 5کیلومتري این کاروانسرا قرار دارد.

آب این چشمه در مخزنی در 100 متري این بنا نگهداري و از آنجا به درون کاروانسرا و حمام هدایت می شد. این ساختمان اکنون به عنوان مهمان سراي پاسگاه شکاربانی در پارك ملی کویر مورد بهره برداري قرار می گیرد.. براي ورود به پارك ملی کویر و بازدید و اقامت در قصر بهرام نیاز به اخذ مجوز از اداره کل محیط زیست استان سمنان می باشد.به فاصله کمی از قصر بهرام کاروان سراي عین الرشید و بقایاي
یک حرم سرا نیز قابل بازدید است. امروزه کاروانسراي قصر بهرام مورد استفاده مسافران کاروان هاي تورهاي کویرگردي و ستاره شناسی قرار می گیرد.

مسافرانی که با شبی اقامت در این کاروانسرا صورت هاي فلکی و کهکشان راه شیري در آسمان مخملی شب را به نظاره می نشینند. این اثر در تاریخ 13اردیبهشت 1354 با شماره ثبت 1059 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.پیشنهاد می شود در زمانی به اینجا بروید که هوا معتدل بوده و گرماي روز و سرماي شب آزارتان ندهد.

منبع : صد جائی که در ایران باید دید / جمع آوري و تالیف: کورش مقصودي