بسطام ، خرقان(شاهرود)

راههاي دسترسی:

بسطام در 6 کیلومتري و خرقان در 23 کیلومتري شمال شرقی شاهرود قرار دارندقدمت بسطام به 8000 سال قبل از میلاد مسیح می رسد که این تاریخ را هم از آثار یافت شده در تپه معروف سنگ چخماق در شمال بسطام تخمین زده اند. در گذشته این شهر دو رشته قنات داشته که آب قنات ها شیرین و گوارا بوده اند ولی قنات صادق خان که قدمتش به 500 سال می رسد از اهمیتی بسیاري برخوردار است. سطام شهري با چنارهاي تنومند و باغ هاي مصفا است که علاوه بر دیدنی هاي تاریخی، جاذبه هاي طبیعی بسیاري نیز دارد.

آب و هواي بسطام در تابستان خنک و در زمستان سرد و خشک است. بسطام از یک سو با کوه هاي شاهوار همسایه است که این بخش از شهر زمستان هاي سردي دارد و از طرف دیگر با کویر طلاقی دارد که این قسمت از شهر آب و هواي کوهپایه اي و بسیار مطبوعی دارد. این شهر علاوه بر آب و هواي مطبوعی که دارد، به دلیل اینکه زادگاه و آرامگاه یکی از عارفان بزرگ ایران به نام بایزید بسطامی است، در میان مقاصد محبوب گردشگران عرفانی قرار گرفته است. مجموعه آرامگاه بایزید بسطامی مجموعه زیبا و وسیعی است که از دوران سلجوقیه باقی مانده است. بایزید بسطامی یکی از بزرگ مردان عرفان است که در شرح احوالش، بزرگان و شخصیت هاي بسیاري گفته و نوشته اند.

بایزید از عارفان قرن دوم و سوم هجري بوده و پدرشژ از زرتشتیان بسطام بوده که بعد به اسلام روي آورده است. گفته می شود بعد از دفن بایزید در این محل در قرن سوم هجري، تا قرن هشتم هجري هیچ بنایی بر روي آرامگاه بنا نشده است. در قرن هشتم هجري غازان خان دستور می دهد که همزمان با بناي بقعه اي براي مزار امامزاده محمد، بقعه اي نیز براي آرامگاه بایزید ساخته شود تا بازمانده جسد وي بدان جا منتقل شود که این انتقال به دلایل نامعلوم صورت نگرفته است. در نزدیکی مجموعه تاریخی بسطام و در قسمت جنوبی آن مسجد جامع قرار دارد .

این مسجد نیز توسط غازان خان در قرن هشتم هجري ساخته شده است. مسجد داراي صحن مستطیل شکل روباز و دو شبستان زمستانی و تابستانی است. ضلع جنوبی صحن روباز داراي سه دهنه است که بوسیله درگاه هایی با طاق هاي دالره تیزه دار به هم مربوط می شوند. بر ایوان مرکزي محراب گچبري زیبایی دیده می شود که داراي کتیبه هاي قرآنی است.

در قسمت جنوبی مجموعه بایزید بسطامی آرامگاه یکی از فرزندان امام صادق (ع (واقع شده است. بناي اولیه این بقعه مربوط به دوران غازان خان است، ولی بنا در دوران الجایتو تعمیر و مرمت شده است. ایوان امامزاده بلند و داراي تزئینات آجري فوق العاده زیبایی در نماي خارجی و همچنین دري از چوب مشبک ساده است.

در قسمت بالاي ایوان کتیبه اي با گچبري هاي ظریف و یک ردیف مقرنس ساده به چشم می خورد. سقف ایوان نیم گنبد است که از دو گوشواره تشکیل شده و شامل نقاشی هایی به شکل ستاره هاي شش پر است.

در مجموعه آرامگاه بایزید بسطامی و در جنوب شرقی مسجد جامع بسطام برج کاشانه واقع شدهژ که ارتفاع آن از داخل 24 متر و از بیرون 20 متر است و شکل خارجی آن 30 ضلعی لبه دار و تا زیر گنبد ادامه پیدا می کند. در اطراف و سردر دالان کوچکی که شبستان مسجد را به در ورودي برج متصل می سازد، آیه الکرسی و حدیثی از پیامبر گچبري شده است. فضاي داخلی برج ده ضلعی است که برروي آن ها طاق نماهاي تزیینی کم عمقی کار شده است. در قسمت بالاي برج بر دو حاشیه از آجرهاي بزرگ نوشته اي به خط کوفی دیده می شود.

در بخش گنبد داخلی آجرچینی و بندکشی بسیار استادانه و ظریفی اجرا شده است. کی از زیباترین مدارس علمیه استان سمنان را می توانید در بسطام ببینید .مدرسه شاهرخیه در شرق مجموعه و به صورت دو طبقه با 28 حجره و معماري بسیار زیبایی احداث گردیده است. به دلیل اینکه این مدرسه در
دوران شاهرخ تیموري ساخته شده، به نام وي شهرت یافته است. مدرسه داراي صحن مستطیل شکلی است که داراي حجر ه هایی در اطراف آن می باشد .

جلوي تمام حجره ها ایوان وجود دارد که در فصل تابستان از آن براي تدریس و بحث استفاده می شده است. در طبقه دوم بین ایوان ها درگاهی وجود دارد که تمام ایوان ها را به هم متصل می کند. نماي شمالی مسجد داراي سه در بلند با طاق جناغی است. در طرفین سردر، دو طاق نماي عمیق به
چشم می خورد که طاق نماي سمت چپ داراي مقرنس هاي گچی جالبی است. حمام تاریخی بسطام در ضلع جنوب شرقی مدرسه ي شاهرخیه واقع شده است. این بنا که در دوران قاجار احداث شده، همان طرح معمول حمام هاي قاجاري در آن اجرا شده است. سربینه مفصل حمام در پس دالان واقع شده است.

مهمترین آثار دیدنی قلعه نو خرقان آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی، کهنه قلعه (ساسانی) ، قلعه شهر آباد (کاروانسرا – قاجار)، برج و باروي قلعه نو (قاجار)، یخدان ها (قاجار) تپه کولی می باشند. آرامگاه ابوالحسن خرقانی مربوط به سده 5 ه .ق است. مجموعه آرامگاه با توپوگرافی جالب به صورت باغ ایرانی است و نهر آبی از کنار آن روان است و در کنار آن مکانی براي استراحت گردشگران در نظر گرفته اند. ساختمان آرامگاه از آجر ساده و لعابدار است. روي قبر خرقانی یک قطعه سنگ مرمر است که اشعاري بر آن حک شده است.

در کنار این آرامگاه مسجدي بوده است که برابر نوشته برخی از مؤلفان داراي گنبدي مخروطی شکل و آراسته به کاشی هاي زیبا و نیز دو محراب بوده است. هم اکنون از مسجد و گنبد یاد شده فقط یکی از دو محراب آن باقی مانده است که بر خلاف مسجدهاي دیگر این نواحی رو به باختر است. محراب مذکور داراي گچ بري هاي زیبا و استادانه است. چندي پیش از انقلاب اسلامی با نظر اداره کل باستان شناسی در اطراف محراب یادشده و بر پایه آن مسجدي بنا شده است که اکنون نیایشگاه زائران ابوالحسن خرقانی و مورد استفاده آن ها هنگام توقف در آن مکان است. این اثر در تاریخ 22 فروردین 1346 با شماره ثبت 645 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

بسطام و خرقان روزگاري یکی از مهمترین مراکز عرفان اسلامی بوده و امروزه جزو مقاصد محبوب در میان گردشگران علاقمند به عرفان هستند. در کتاب منتهی الارب در وصف بسطام این گونه آمده است که: در آن شهر کسی را درد چشم و عشق عارض نشود و اگر عاشق وارد آن شهر گردد از عشق تسلی یابد. سفر به بسطام به منظور سفر روح و جسم می تواند پیشنهاد خوبی در فصل بهار و تابستان باشد.

منبع : صد جائی که در ایران باید دید / جمع آوري و تالیف: کورش مقصودي