ابیانه

راههاي دسترسی: این روستا، هم از طریق جاده کاشان – نطنز و هم از اتوبان کاشان – اصفهان قابلیت دسترسی دارد. از دو راهی مسیر کاشان به نطنز تا ابیانه حدود 22 کیلومتر فاصله است
روستاي ابیانه در دهستان برزرود شهرستان نطنز از توابع استان اصفهان قرار دارد. این روستا در 88 کیلومتري کاشان(حدود یک ساعت با ماشین) و 35ژ کیلومتري شمال غربی نطنز(حدود جهل و پنج دقیقه با ماشین)و 107 کیلومتري اصفهان،( حدود یک ساعت و نیم با ماشین)، در دامنه کوه کرکس قرار دارد.

این روستا یکی از بلندترین نقاط مسکونی در ایران با ارتفاع از سطح دریا 2222 متر می باشد. به اعتبار معماري بومی و بناهاي تاریخی پرتنوع آن، از روستاهاي مشهور ایران است. ابیانه با آب و هواي گرم و خشک است. این روستا در تاریخ 30 مرداد 1354 با شماره ثبت 1088 به عنوان یکی از آثار به معناي بیدستان است. ابیانه (Viyane) به معناي بید و ویانه (Vi) می گویند .وي (Viuna) ملی ایران به ثبت رسیده است. در زبان محلی به ابیانه ویونا در گذشته بیدستان بوده اس در طول زمان ویونا به ابیانه دگرگون شده است. مدرکی که دقیقاً قدمت زمانی ابیانه را معلوم کند در دست نیست؛ ولی پیشینه هزار و پانصد ساله را براي آن تخمین می زنند و آن را از کهن ترین زیست گاه هاي انسانی در حاشیه دشت کویر ایران می دانند. آثار و بناهاي تاریخی که در ابیانه وجود دارد مربوط به دوره هاي ساسانی، سلجوقی، صفوي و قاجار است. این آثار نشان دهنده قدمت تاریخی این زیست گاه انسانی است.

ابیانه در نگاه نخست، روستایی چند طبقه به نظر می آید که در بعضی موارد تا چهار طبقه آن را می توان مشاهده کرد.

اتاق ها به پنجره هاي چوبی ارسی مانند مجهزهستند و اغلب داراي ایوان ها و طارمی هاي چوبی پیش آمده مشرف بر کوچه هاي تنگ و تاریک اند که خود به صورت مناظر جالبی درآمده است. نماي خارجی خانه ها، با خاك سرخی که معدن آن در مجاورت روستا قرار دارد پوشیده شده است. از خانه هاي قدیمی ابیانه نیز می توان به خانه غلام نادر شاه و خانه نایب حسین کاشانی اشاره نمود. از آنجا که در دامنه هاي شیب دار فضاي کافی براي ساختن خانه هاي موردنیاز وجود ندارد در این روستا چنین رسم شده است که هر خانواده انبار غار مانندي در تپه هاي یک کیلومتري روستا، در کنار جاده و نرسیده به ابیانه، ایجاد نماید.

این غارها که در دل تپه ها حفر شده اند و از بیرون تنها درهاي کوتاه و محقر آن نمایان است براي نگهداري دام و نیز آذوقه زمستانی و اشیاء غیرضروري مورد استفاده قرار می گیرد.

ردم ابیانه به سبب کوهستانی بودن منطقه و دور بودن محل آن ها از مراکز پرجمعیت و راه هاي ارتباطی، قرن ها در انزوازیسته و در نتیجه بسیاري از آداب و رسوم قومی و سنتی و از جمله زبان و لهجه قدیم خود را حفظ کرده اند .زبان مردم ابیانه از زبان هاي ایرانی شمال غربی که البته در طول زمان دچار تغییر و تحولات زیادي شده و اکنون فقط تعداد کمی از واژه هاي اصیل پهلوي در گویش آنان شنیده می شود.

پوشش سنتی، هنوز هم میان آن ها رواج دارد و در حفظ آن تأکید و تعصب از خود نشان می دهند. در مردان شلوار گشاد و درازي از پارچه سیاه (دوید یا همان دبیت، شلوار مردان بختیاري) و در زن ها، پیراهن بلندي از پارچه هاي گل دار و رنگارنگ است. زن هاي ابیانه معمولاً چارقدهاي سفیدرنگی بر سر دارند.
قدیمی ترین اثر تاریخی ابیانه آتشکده اي است که مانند دیگر بناهاي ده در سراشیبی قرار گرفته است. آتشکده ابیانه را نمونه اي از معابد زرتشتی دانسته اند که در جوامع کوهستانی ساخته می شد. ابیانه سه قلعه دارد که عبارتند از: 1 – پال همونه یا تخت هامان که در جنوب غربی ابیانه قرار دارد و متعلق به محله بالا و یوسمون است. این قلعه حدود 200 سال پیش ساخته شده و سند ساخت آن نیز موجود است. در این سند سهم افراد در ساخت قلعه مشخص شده است. 2 – هرده که در شمال شرقی روستا قرار دارد و به محله هرده تعلق دارد. 3 – پاله که در شمال غربی روستا قرار دارد و به محله پل تعلق دارد. این قلعه ها مربوط به دوره هاي یاغیگري بوده که مردم براي حفظ امنیت خود در مقابل یاغی هاي محلی ساخته اند و در آن به نوبت کشیک می داده اند. ابیانه دو زیارتگاه و یازده مسجد دارد: زیارتگاه هینزا این زیارتگاه در جنوب شرقی ابیانه در دره باریکی قرار دارد. در دل صخره هاي این دره، تو رفتگی وجود دارد که ساختمان امامزاده در جلوي آن ساخته شده است، و تو رفتگی نیز همانند غاري، جزیی از ساختمان زیارتگاه شده است .

ظاهراً این زیارتگاه مربوط به بی بی زبیده خاتون، بنت موسی بن جعفر است .اهالی عنوان می کنند که بی بی زبیده خاتون تحت تعقیب بوده و مردم ابیانه وي رادر این اتاقک پناه داده، سپس به روستاي هنجن برده اند. در هنجن نیز زیارتگاه بزرگی متعلق به ایشان ساخته شده است. زیارتگاه هینزا در واقع گذرگاه بی بی زبیده خاتون است. برخی نیز عنوان کردند که این زیارتگاه مربوط به زمان آناهیتا است. طبق باور مردم این مکان معجزه نما است و در آن مراسم خاصی برگزار می شود. زیارتگاه شاهزاده یحیی و شاهزاده عیسی این زیارتگاه که در شرق ابیانه در محله هرده قرار دارد، بقعه شاهزاده یحیی و شاهزاده عیسی، فرزندان امام موسی بن جعفر است و برخلاف ساختمان هاي روستا داراي حیاط مرکزي است و آب نماي بزرگی که از شاخه اصلی نهر روستا سیراب می شود در وسط آن قرار دارد. این زیارتگاه گنبد هشت ضلعی باکاشی کاري فیروزه اي دارد. رواق حرم منقش به کتیبه هایی است که اخیراً مرمت شده است .ایوان جنوبی آن به تپه جنوبی ابیانه مشرف است. در ضریح زیارتگاه نوشته اي وجود ندارد؛ ولی در سقف بنا تاریخ هاي مرمت بنا و اشعار و آیاتی نوشته شده است. عنوان می شود که در پشت تخته هاي سقف قیمت انواع غلات، چون جو و گندم در زمان گذشته را نوشته اند.
منبري چوبی و قدیمی نیز در ایوان جنوبی زیارتگاه قرار دارد. این زیارتگاه در سال 1386 توسط اهالی ابیانه بازسازي شده است.

یکی از این مساجد قدیمی به نام مسجد جامع ابیانه (ملقب به میان ده) با تاریخ ساخت 477 هجري قمري است. تمام فصول سال براي سفر به ابیانه مناسب است اما ما اواخر فروردین تا خرداد ماه را پیشنهاد می کنیم .

منبع :صد جائی که در ایران باید دید / جمع آوري و تالیف: کورش مقصودي