طاق بستان

راههاي دسترسی:

کرمانشاه – میدان پدرانتهاي خیابان طاق بستان طاق بستان مجموعه اي از سنگ نگاره ها و سنگ نوشته هاي دوره ساسانی است که در ایران در محله طاق بستان در شمال غربی شهر کرمانشاه و در غرب ایران واقع شده است.

این مجموعه در قرن سوم میلادي ساخته شده است و ارزش هنري و تاریخی زیادي دارد. طاق بستان متشکل از دو طاق به هم پیوسته و از جنس سنگ خام خاکستري رنگ است که در کوه حفر شده اند. در واقع از مزایا و خصوصیات بارز این سنگ ها می توان به عدم رشد گیاهان و علف هاي هرز در آن، اشاره کرد. این مجموعه از سه بخش اصلی و مهم تشکیل شده است که می توان آن ها را به عنوان دقیق ترین و در عین حال  زیباترین آثار سنگی بجا مانده از حکومت ساسانی در نظر گرفت .این 3 بخش عبارتند از :

1- کتیبه تاج گذاري اردشیر دوم مربوط به سال هاي 380 -590 میلادي است. 3 -طاق کوچک – 383 میلادي- 2- طاق بزرگ معروف به ایوان بزرگ که مربوط به زمان پادشاهی خسروپرویز و در سال هاي 628 380 میلادي است.همچنین وجود کوه و چشمه در این مکان، آن را – معروف به ایوان کوچک که مربوط به تصویر برجسته شاپور سوم در سال هاي 383 به گردش گاهی زیبا تبدیل نموده که از زمان هاي دیرین تا به امروز مورد توجه بوده است. طاق بستان در زبان کردي کرمانشاهی تاق وه سان گفته می شود است .

شاهان ساسانی نخست نواحی اطراف تخت جمشید را براي تراشیدن تندیس هاي خود برگزیدند، اما از زمان اردشیر « طاقی از سنگ » و بمعنی دوم و شاهان پس از او، طاق بستان را انتخاب کردند که در بین راه جاده ابریشم قرار داشت و داراي طبیعتی سرسبز و پرآب بود که امروزه نیز به همین شکل است. سنگ نگاره شکارگاه سلطنتی طاق بستان نخستین تابلوي سنگی با رعایت قاعده و اصول نقاشی در جهان به حساب می آید. در این حجاري خسرو سوار بر شبدیز به گونه اي است که گویی اثر از روي نقاشی، نقش شده است.

هم چنین در طاق بزرگ آثاري از زنان موسیقی دان به چشم می خورد که به نواختن چنگ و سازهاي بادي مشغول هستند. در قسمتی دیگري از طاق بزرگ صحنه شکار گراز به چشم می خورد که از نظر حرکت و نمایش از جمله شاهکارهاي هنر سنگ نگاري به شمار می رود، که در سبک هنري، نزدیک به سبک نقاشی بر روي دیوار است. مهم ترین اثر در طاق بستان، طاق بزرگ با سنگ نگاره تاج گذاري خسرو پرویز است که داراي ایوانی با فضاي مستطیل به عرض 7 متر و 85 سانتیمتر، ارتفاع 11 متر و 90 سانتیمتر و عمق 7 متر و 65 سانتیمتر است.

که در کناره ورودي طاق، سنگ نگاره اي از فرشتگان بال دار، درخت زندگی، مجالس شکار گراز و شکار مرغان و ماهیان در مرداب و نقش هاي فیل، اسب و قایق می باشد که حاکی از مراسم بزم و شادي است .در زیر نقش تاج گذاري خسرو پرویز سواري زره پوش سوار بر اسب قرار دارد .در این تصویر شاه در میان و در سمت راست وي فروهر قرار دارد .فروهر تاجی کنگره دار بر سر دارد و حلقه فر ایزدي را به شاه می دهد. لباس شاه و نگاره فروهر تا حدي یک سان است.

هر دوي آن ها شلواري چین دار به پا دارند که توسط بندي به مچ پایشان چسبیده است. هم چنین هر دو داراي کمربند و دست بند هستند. در سمت چپ شاه، میترا قرار دارد .در سترگ ترین طاق، سه تندیس مشاهده می شود. شاه در میان، فروهر در سوي راست وي، که مانند تاج گذاري اردشیر دوم است و آناهیتا در سوي چپ شاه .آناهیتا ایزدبانوي آب هاست و نماد خرمی و سرسبزي .نقش برجسته تاجگذاري اردشیر دوم نخستین نقش برجسته طاق بستان است که در کنار طاق کوچک قرار دارد. در سمت راست ایوان کوچک، سنگ نگاره اي وجود دارد که صحنه تاج ستانی اردشیر دوم، نهمین شاه ساسانی را نشان می دهد.

در این صحنه، شاه ساسانی به حالت ایستاده با صورتی سه ربعی و بدنی تمام رخ در مرکز صحنه نقش شده که دست چپ را بر روي قبضه شمشیر گذاشته و با دست راست حلقه روبان داري را از اهورا مزدا می گیرد، درحالی که زرتشت یا به قولی میترا با هاله اي از نور در سمت چپ، پشت سر او قرار دارد. زیر پاي اردشیر دوم، ژولیان امپراتور روم که در جنگ اسیر شده است، قرار دارد.
شاه ساسانی چشمانی درشت و ابروانی برجسته دارد. ریش او مجعد و موهاي سرش به صورت انبوه بر روي شانه ها آویخته شده است. وي گوشواره اي بر گوش و گردن بندي در گردن و دست بندي در مچ دارد. گوشواره او به شکل حلقه مدوري است که گوي کوچکی به آن آویزان است.

طاق کوچک در میان سنگ نگاره تاج گذاري اردشیر دوم و طاق بزرگ قرار دارد که داراي فضاي مستطیل شکل به عرض 5 متر و 80 سانتیمتر و ارتفاع 5 متر و 30 سانتیمتر است و مراسم تاج گذاري شاهپور دوم و سوم را به تصویر می کشد، این طاق داراي دو نقش در بالاي دیواره طاق و دو کتیبه است. این کتیبه ها به خط پهلوي کتیبه اي هستند. در محوطه طاق بستان و در شرق طاق ها چشمه اي وجود دارد که آثار تاریخی دیگري در آن به چشم می خورد.

در صلع شرقی طاق ها پلکانی سنگی در دل کوه تراشیده شده که از 78 پله تشکیل شده است. همچنین یک طاقچه سنگی در دیواره بالادست محوطه چشمه وجود دارد که احتمال دست کند بودن آن داده شده و در آبان 1398 ، نقش برجسته جدیدي در آن کشف شده است. سنگ نگاره تصویري شبیه به یک انسان را نشان می دهد که دستانش را به سوي آسمان باز کرده و شیئی در دست دارد. چند حرف نیز در کنار این سنگ نگاره وجود دارد که به گفته باستان شناسان به حروف لاتین شبیه بوده و ناخوانا است. قدمت این سنگ نگاره به درستی مشخص نیست.

علاوه بر این نقش برجسته دیگري نیز در کنار پلکان سنگی جنب چشمه وجود دارد که شباهت بسیاري به نقش برجسته تازه مکشوف دارد. متأسفانه در زمان قاجار بر روي این اثر تصاویري را حجاري کرده اند که لطمه فراوانی به طاق بستان وارد کرده است. این حجاري، مجسمه محمدعلی میرزا پسر فتحعلی شاه قاجار را نشان می دهد. بعد از گشت وگذار در محوطه طاق بستان می توانید از موزه سنگ این مجموعه که در شمال بلوار طاق بستان قرار دارد دیدن کنید.

در این محل، در فضایی باز آثاري سنگی از دوره هاي ساسانی و اسلامی در معرض نمایش قرار دارند. علت نام گذاري این موزه به نام موزه سنگ، به علت وجود همین آثار سنگی است. بهترین زمان براي دیدن اینجا بهار تا پائیز است.

 منبع : صد جائی که در ایران باید دید / جمع آوري و تالیف: کورش مقصودي